MEXC, Binance, Coinbase ve diğer tanınmış borsalar merkezi borsalar (CEX) kategorisine girer. Ayrıca, genellikle DEX olarak adlandırılan merkeziyetsiz borsalar da mevcuttur.
1.1 Varlık Kontrolü: CEX'lerde, kullanıcıların varlıkları borsa tarafından kontrol edilir ve kullanıcılar varlıklarını borsanın cüzdanına yatırır. Kullanıcılar varlıklarını, varlıklarını yöneten ve koruyan borsaya emanet eder. DEX'lerde ise kullanıcılar kendi varlıklarını kendi kontrol ederler. DEX'ler, varlık saklama hizmetleri sağlamadan yalnızca token alım satım hizmetleri sunar ve işlem ücretleri kazanır.
1.2 İşlem Verimliliği: CEX işlemleri, son derece yüksek işlem hızlarıyla zincir dışı olarak gerçekleşir ve yeterli likidite olduğu sürece maliyet kaybı olmaz. DEX verileri, blok zinciri ağına kaydedilir, her işlem ve durum değişikliği günlüğe kaydedilir, bu durum da nispeten daha düşük hızlara ve daha yüksek maliyetlere neden olur.
1.3 Güvenlik: Büyük hacimli kullanıcı varlıklarının merkezi yönetimi nedeniyle, CEX'ler "Mt. Gox olayında" görüldüğü gibi bilgisayar korsanlarının saldırılarına açıktır. DEX'ler yalnızca işlem eşleştirmesinden sorumludur ve kullanıcılar varlıkları üzerinde kontrol sahibi olmaya devam eder.
1.4 Token Alım Satımı: CEX'ler genellikle borsada listelemek için ana akım tokenleri ve belirli bir popülerlik düzeyine sahip olanları seçer. Ancak, DEX'ler bu seçim süreciyle kısıtlanmaz. Herkes bir token için likidite sağlayabilir ve bu da bir DEX'te neredeyse tüm tokenlerin bulunmasına yol açar.
Zincir Üstü İşlem: Tüm işlemler akıllı sözleşmeler aracılığıyla gerçekleştirilir ve yalnızca blok zinciri onayından sonra tamamlanmış kabul edilir. Geleneksel borsalar verileri merkezi veri tabanlarına kaydeder ve bu veri tabanları herhangi bir zamanda silinebilir.
Kimlik Doğrulaması Gerekmez: Kullanıcılar, karmaşık kayıt ve KYC doğrulama süreçlerine gerek kalmadan, merkeziyetsiz bir cüzdan hesabına sahip oldukları sürece alım satım için farklı DEX platformlarına doğrudan giriş yapabilirler.
Varlık Gözetimi Gerekmez: Merkeziyetsiz borsalarda, kriptografik varlıklar doğrudan kullanıcıların cüzdanlarında saklanır ve kullanıcılara varlıkları üzerinde mutlak kontrol sağlar. Böylece borsaların beklenmedik bir şekilde faaliyetlerini durdurması veya uygunsuz faaliyetlerde bulunması riski önemli ölçüde azalır.
2014 yılında, Bitcoin blok zincirine dayalı bir token kitle fonlaması platformu olan Counterparty kuruldu ve tüm Counterparty tokenlerinin Bitcoin tabanlı DEX üzerinden alınıp satılmasına olanak sağladı.
2017 yılında IDEX, Counterparty'yi taklit ederek Ethereum ağında faaliyet göstermeye başladı. Yıl boyunca toplam işlem hacmi 5 milyon dolardan düşük kaldı.
2018 yılında Bancor, Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM) geliştirme konseptini tanıttı. Ancak, platformun düşük işlem hacmi likidite sağlayıcılarının kazançlarını etkileyerek ilginin azalmasına neden oldu.
2018 Kasım ayında, daha kullanıcı dostu bir tasarım sunan ve kripto varlıkların izne tabi olmadan listelenmesini destekleyen Uniswap piyasaya sürüldü.
Ayrıca 2018 yılında DEX işlem hacmi sıçrama yaparak ilk 2.8 milyar dolara ulaştı.
2020 yılında hafızalardan silinmeyecek bir DeFi Yazı tarihe yazıldı.
Bu yıl içinde, stabil coin alım satımına odaklanan Curve çevrimiçi olarak faaliyete geçti. AAVE yeni bir tasarımdan geçti ve EthLend'de yeniden piyasaya sürüldü. Uniswap V2, Bancor V2 ve AAVE V2 art arda piyasaya sürüldü. Balancer, Compound ve Sushiswap likidite madenciliğini başlattı ve Uniswap token airdropları likidite için yarışmaya başladı.
DeFi piyasasının işlem hacmi 2020 sonu itibarıyla 29 milyar doları aştı.
Şu an itibarıyla, emir defterlerine dayalı ve likidite havuzlarına dayalı olmak üzere iki ana DEX türü vardır.
Emir defteri, CEX'in işleyişine benzer şekilde, belirli bir varlık için farklı fiyat seviyelerinde alım ve satım emirlerinin listesidir. Bu yaklaşımı benimseyen platformlara örnek olarak dYdX ve Loopring verilebilir. Varlıkların borsanın cüzdanında saklandığı CEX'lerin aksine, DEX varlıkları kullanıcıların cüzdanlarında saklanır.
DEX emir defterleri, zincir üstünde ya da zincir dışında bulunabilir. Ethereum'daki yüksek gaz ücretleri nedeniyle, Ethereum tabanlı DEX'lerdeki zincir üstü emir defterleri, tüm emirler zincir üzerine kaydedildiğinden, blok zinciri üzerinde ağır yük sorununa neden olur. Katman 2 çözümleri ya da Solana gibi yüksek TPS'ye sahip blok zincirleri gibi alternatifler uygun çözümlü seçenekler sunabilir.
Zincir dışı emir defteri tabanlı DEX'ler için, alım satım emirleri zincir dışında verilirken, fiili işlemler zincir üzerinde gerçekleşir. Bu yaklaşım, yarı merkeziyetsiz olarak kabul edilir.
Otomatik Piyasa Yapıcılar (AMM'ler) yakın DeFi tarihindeki en yenilikçi buluşlar arasındadır ve likidite havuzu tabanlı DEX'lerin çoğu AMM'leri kullanır. AMM'ler sermaye kullanım verimliliğini önemli ölçüde artırır.
Likidite havuzları, DEX'in akıllı sözleşmelerinde depolanan ve kullanıcıların istedikleri zaman alım satım yapabilecekleri iki veya daha fazla token için rezerv görevi üstlenir. Likidite havuzlarını alım satım için mevcut token havuzları olarak düşünebiliriz. ETH'yi USDT ile değiştirmeyi düşünüyorsanız, ETH/USDT likidite havuzuna katılarak havuza ETH katkısında bulunabilir ve algoritmik süreçler aracılığıyla havuzdan belirli bir miktarda USDT çekebilirsiniz.
DeFi'nin yüksek büyümesi, kripto topluluğu içindeki DEX'lerin potansiyelini öne çıkardı. Mt. Gox olayının kalıcı etkisi ve FTX'in büyük kripto imparatorluğunun 10 günden kısa bir süre içinde hızla çökmesi, CEX'ler arasında tekrar eden riskler nedeniyle merkezi borsalardaki kullanıcı varlıklarının güvenliği konusunda endişelere yol açmaya devam ediyor.
Merkeziyetin eksiklikleri uzun süredir eleştirilirken, DEX'ler şu anda düşük işlem verimliliği ve yüksek işlem ücretleri sorunlarıyla baş etmeye çalışmaktadır. Dolayısıyla, şu an itibarıyla, CEX'ler ve DEX'ler bir arada var olmakta ve CEX'ler hala ana akıma hakim durumdadır. Ancak, kripto piyasası genişlemeye ve gelişmeye devam ettikçe ve DEX'lerin blok zincirinde karşılaştığı zorluklara yönelik çözümler ortaya çıktıkça, DEX'lerin potansiyel olarak CEX'lerin yerini alacağı veya önemli bir pazar payı elde edeceği bir gelecek öngörülebilir.